Każdemu z nas jakiś obszar Polski
jest szczególnie bliski.
Przyczyny wyboru miejsc, z którymi jesteśmy szczególnie silnie związani
uczuciowo,
są różne. Dla jednych może to być miejsce urodzenia lub zakończenia wojennej
tułaczki,
dla innych wieś lub miasto, gdzie znaleˇli ciekawą pracę, zrobili coś
pożytecznego,
zostawili jakiś swój ślad - co przywiązuje najbardziej. Wszystkie te "małe
ojczyzny"
mają swoją wielowiekową historię - niepowtarzalną a zarazem niezwykle
ważną,
bo bez niej historia naszego kraju byłaby niepełna, mniej pasjonująca,
uboższa.
Warto więc poznać chociaż w największym skrócie przeszłość gminy Stare
Babice.
Pierwsze udokumentowane ślady osadnictwa na tych terenach
znaleziono w Babicach na górce przy obecnej ulicy Tadeusza Kutrzeby, gdzie
odkryto grób z młodszej epoki kamienia (neolitu), cmentarzysko kultury
przeworskiej (grobów jamowych), cmentarzysko kultury wejherowsko-krotoszyńskiej
(grobów kloszowych), ślady osadnictwa kultury łużyckiej (epoki brązu i
wczesnej epoki żelaza). O wytopie żelaza w I w. n.e. świadczą ślady żużla
po pierwotnych piecach hutniczych zwanych dymarkami.
Najstarsze źródła pisane o miejscowościach leżących na terenie obecnej
Gminy Stare Babice pochodzą z 1254 r. i dotyczą kościoła w Borzęcinie
ufundowanego przez Konrada Mazowieckiego. W tym samym roku wspomina się
o Koczargach - własności klasztoru czerwińskiego. Babice zostały wymienione
już w czasach Kazimierza Wielkiego (1310 - 1370). Bardziej znana wzmianka
o Marcinie Babicy z Babic, podkomorzym warszawskim, pochodzi z 1400r.
Lipków, zwanym ongiś Łupkowem lub Lubkowem wymienia się w 1414 r. jako
własność rycerskiego rodu Prusów. Warto wiedzieć, że tłumaczem Statutów
Wiślickich i Prawa Mazowieckiego był żyjący w XV w. Świętosław z Wojcieszyna.
W pierwszej połowie XVI w. w Babicach był kościół drewniany, parafia i
szkoła parafialna. W sąsiedztwie Babic, w Lachtorzewie mieszkał Wojciech
Oczko (1537? - 1599?) - lekarz nadworny i sekretarz Stefana Batorego oraz
Zygmunta III Wazy - autor pierwszych pisanych w języku polskim prac medycznych.
Zabudowania średniowiecznych Babic rozpościerały się na wzniesieniu po
zachodniej stronie obecnego rynku na południe od rzeki Strugi. Obecnie
najstarszym zabytkiem w Gminie jest barokowy kościół w Babicach ufundowany
w 1727 r. przez kanclerza koronnego Jana Szembeka. W 1907 r. dzięki staraniom
proboszcza księdza Władysława Taczanowskiego w kościele babickim dobudowano
nawy boczne, a później wieżę. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego
i Litwy z 1830 r. podaje następujące informacje o wsiach znajdujących
się na terenie obecnej Gminy Stare Babice, wg stanu z 1827 r:
Borzęcin: 36 domów, 273 mieszkańców, parafia licząca ok. 2850 wiernych
Babice: 26 domów, 266 mieszkańców, parafia dziekanat warszawski
liczy 3098 wiernych
Lipków: 22 domy, 264 mieszkańców
Blizne: 11 domów, 104 mieszkańców
W
1827 r. potomkowie rodu Babickich wyprowadzili się do guberni mińskiej.
Późniejszy dziedzic Babic, Jasieński, uczestniczył wraz z synami w powstaniu
1863 r. Dziedzic zginął, a dwór w Babicach spłonął. Po ukazie carskim
o uwłaszczeniu wyodrębniły się wsie: Janów, Klaudyn, Kwirynów, których
nazwy wiążą się z imionami dziedziców Babic. W drugiej połowie XIX w.
Warszawę otoczono stopniowo pasmem fortów. Na zachód od Warszawy, od strony
Babic, zbudowano fort Babice. Na przełomie XIX i XX w. była w Babicach
trzyklasowa szkoła. W czasach II Rzeczpospolitej pełna siedmioklasowa
szkoła mieściła się w budynku byłego zajazdu - Karczmy Przedworskiego.
Urzędował też sąd gminny. W 1916 r. założono Ochotniczą Straż Pożarną.
W latach 1921 - 23 w odległości ok. kilometra od rynku w Babicach, na
północ od Lachtorzewa, na odcinku ok. 3,5 km wybudowano 10 masztów o wysokości
127 m, a pośrodku blisko fortu Babice powstał nowoczesny budynek wojskowej
radiostacji.
Historia Gminy to nie tylko historia Babic.
Na
cmentarzu parafialnym w Borzęcinie zachowała się zabytkowa klasycystyczna
kaplica. Obecny gmach kościoła w Borzęcinie wybudowany w miejsce wspomnianego
już starego budynku z XIII w. pochodzi z 1855 r. W kościele jest epitafium
dziedziczki Zielonek wywodzącej się z Borzęcina. W XIX w. folwark w Borzęcinie
był własnością rodziny Kronnenbergów - przemysłowców i finansistów. Leopold
Kronenberg był Założycielem Banku Handlowego i Szkoły Handlowej w Warszawie.
W 1905r zbudowano tu szkołę rozebraną dopiero ok. 1980 r. Obecny budynek
starej szkoły pochodzi z czasów II Rzeczpospolitej.
W XVIII w. właścicielem Lipkowa i Zielonek był Andrzej Zamoyski, kanclerz
wielki koronny, jeden z przywódców Familii - stronnictwa reform, które
poparło kandydaturę Stanisława Poniatowskiego na tron polski. Sam król
często też przyjeżdżał do Lipkowa, gdzie w stojącym do dziś pałacyku mieszkała
jego przyjaciółka Elżbieta Grabowska, z którą jakoby wspólnie sadził rosnące
wokół dworu drzewa. Od 1822 r. w Lipkowie była już przędzalnia bawełny,
fabryka tkanin jedwabnych i adamaszku, a później powstała manufaktura
pasów kontuszowych Założona przez bogatego kupca warszawskiego ormiańskiego
pochodzenia - Paschalina Jakubowicza. We wsi zachował się odbudowany po
zniszczeniach kościół z 1792 r. oraz neogotycka kapliczka z ok. 1860 r.
Stojący do dziś pałacyk - dworek w Zielonkach zbudowano ok. 1855 r. W
1863 r. major Remiszewski sformował w Lipkowie oddział powstańczy. Stoczyli
oni bój pod Budą w Zaborowie Leśnym, gdzie zginęło 72 powstańców. Obecnie
znajduje się tam miejsce pamięci zwane Mogiłą Powstańców. Po pewnym czasie
ludność wsi Budy postawiła na mogile drewniany krzyż z liczbą sęków odpowiadających
liczbie żołnierzy złożonych w Mogile.
Po powstaniu styczniowym Lipków podupadł. Przestała istnieć manufaktura.
Budynki i kościoły niszczały. Zubożały majątek lipkowski kupił Kazimierz
Szetkiewicz z Litwy. Z jego starszą córką Marią, ożenił się Henryk Sienkiewicz
co, być może, stało się przyczyną. związków Lipkowa z literaturą. Właśnie
bowiem w Lipkowie doszło do pamiętnego pojedynku pana Wołodyjowskiego
z Bohunem, który zatrzymał się w lipkowskiej karczmie (rozebranej później
w 1921 r.). Warto też, dodać, że Imćpan Zagłoba pod wieloma względami
przypominał teścia autora Trylogii.
Blizne, w którym w 1827 r. było zaledwie 11 domów, rozwijało się szybko
i w 1897r Bronisław Chlebowski podaje: Blizne wieś, pow. warszawski, gmina
Blizne należy do sądu gminnego okręgu II w Babicach, a stopnia powiatowego
w Warszawie. Gmina liczy 3477 ludzi. Pod koniec XIX w. wybudowano fort
Blizne, który zastawił dawną drogę prowadzącą na zachód od Warszawy. Na
początku XX w. były tu trzy małe majątki i dworki. Obecne nazwy sołectw
Blizne Jasińskiego, Blizne Łaszczyńskiego pochodzą od nazwisk właścicieli
majątków. Koło kościoła w Babicach jest nagrobek Łaszczyńskich. Następcy
Jasińskich - Stanielewicze zbudowali na cmentarzu w Babicach kaplicę grobową.
Przy ul. Warszawskiej zachował się należący do Stanielewiczów budynek
czworaków z inicjałami SS na szczycie domu.
We
wrześniu 1939 r. Babice i okolice stanowiły zachodnie przedpole obrony
stolicy. Wojska niemieckie 8 września dotarły wypadem pancernym do Warszawy
zajmując wsie Górce, Jelonki, Chrzanów, Groty, Blizne, Osiedle Łączności
Babice, Janów, Klaudyn, Kwirynów, Babice. Do 16 września wzdłuż tej linii
toczono ciężkie boje ze zmiennym szczęściem. Działania Niemców powstrzymywały
III batalion 40 pułku piechoty pod wodzą mjr. Antoniego Sanajcy i Batalion
Stołeczny mjr. Józefa Spychalskiego. W Babicach, w dniu 13 września, Niemcy
rozbili doszczętnie resztki oddziału mjr. Władysława Mizikowskiego. Cztery
dni póĽniej, 17 września, III batalion 26 pułku piechoty dowodzony przez
mjr. Jacka Decowskiego wyparł Niemców z Osiedla Łączności i radiostacji
Babice, a dowodzone przez pułkownika Leopolda Okulickiego silne zgrupowanie
wojsk, w skład którego wchodził Batalion Stołeczny, I i IV batalion 360
pułku piechoty i kompania artylerii, odbiło z rąk nieprzyjaciela Jelonki,
Chrzanów, Groty i Blizne. Zdobyte pozycje utrzymano do końca obrony Warszawy.
Polegli z pól bitewnych w latach 1940-41 zostali ekshumowani
na Cmentarz wojenny w Starych Babicach. Dołączyli do nich zabici podczas
okupacji partyzanci Armii Krajowej Zgrupowania Kampinos i ludność cywilna
oraz policjanci, a póĽniej żołnierze Powstania Warszawskiego.
W Borzęcinie 12 września resztki oddziałów z 8 Dywizji Pancernej Armii
ŁódĽ stoczyły zwycięską bitwę. Poległych 27 żołnierzy polskich pochowano
w wydzielonych kwaterach na miejscowym cmentarzu parafialnym. W czasie
okupacji, 8 sierpnia 1944r, Borzęcin został spacyfikowany pod zarzutem
wspomagania partyzantów AK Zgrupowania Kampinos. Niemcy zamordowali 39
osób. Ofiary pochowano obok żołnierzy września 1939 r.
Miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne to:
- cmentarz wojenny z II wojny światowej w Starych Babicach (przy drodze
Babice - Mościska) z 373 mogiłami: żołnierzy Wojska Polskiego poległych
w 1939r i ofiar wojny: powstańców, partyzantów AK Zgrupowania Kampinos
oraz ludności cywilnej pomordowanej w okresie okupacji. Wpisany do rejestru
zabytków nr rej. 158
- na cmentarzu parafialnym w Borzęcinie Dużym znajduje się wydzielona
kwatera żołnierzy W.P. Armii Łódź 13 PP z Pułtuska z 1939 r.
|